Nedeni ve Oluşması:
Zeka gelişmesi sayısız faktörlerin etkisiyle bozulabilir. Doğumdan önceki hastalıklar, doğum sırasında oluşan sakatlıklar, beyin ya da beyin zarı hastalıkları, kandaki gıda maddeleri alışverişindeki bozukluklar, beynin kazalar nedeniyle zedelenmesi, beyin ya da kafatasındaki doğumsal gelişim bozuklukları, yalnız vücutça değil, zeka yönünden gelişimi de etkiler.
Zeka gelişim bozukluğunun derecesi, çeşitli testlerle saptanabilir. Bu testler ya bir kişi üzerinde ya da bir grup üzerinde uygulanır.
Muayene Olanakları:
Zeka denince, yeni görevlere ya da yeni durum ve sorunlara kendi düşünce gücüyle hakim olma yeteneği anlaşılır. Bu yetenek, zeka testleri yardımıyla saptanır. Çeşitli zeka yetenekleri (bellek, hatırlama gücü, anlama ve tepki gösterme hızı, matematiksel düşünme, rakam ve simge kavramı, anlatım yeteneği ve sözcük hazinesi) tek tek kontrol edilir. Böylece bireylerin zayıf ve güçlü yetenekleri, özel yetenekleri ortaya çıkmış olur. Bütün teknik çalışmaların hesaplanan değeri zeka oranıdır ve rakamlarla ifade edilir. Normal zeka oranı %90-100 ya da %0,9-1'dir. Test muayeneleri zeka oranı %120-130 ya da daha fazla olan normalin üstündeki zekaları da saptar.
Küçük çocuklarda motor hareket gelişimi de deneye tabi tutulur. Diğer deney yöntemleri çocuğun kişiliği üzerinde bilgi edinme olanağı sağlar. Tecrübeli bir psikolog, çocuğun yaptığı resimler, anlattığı hikâye, masal, belirli resimleri açıklama şekli, bir sahneyi oyuncak inşaat kutusundaki malzemeyle serbest olarak canlandırması, bir hedefe yönelik sorulara verdiği cevaplardan onun kişiliği, özellikleri ve sorunları hakkında bilgi sahibi olur.
Belirtileri:
Genel normun altında olan zekâ, 'zeka geriliği' olarak nitelendirilir. Zeka geriliğini ölçmede, zeka derecesine göre yapılan sınıflandırmalar değişiktir. Genel bir sınıflandırma şöyle yapılmaktadır:
1. Geri zekalı,
2. Embesil,
3. İdiosi,
4. Noral embesil (deli).
Geri Zekalı Çocuklarda çoğu kez konuşma gelişmesi gecikir ve tepkileri ağırdır. Böyle bir çocuk, özel eğitimle ilerde basit bir mesleği kendi başına yapabilecek kadar geliştirilebilir. Bu çocukların zeka oranı %70-80'dir.
Embesil Çocuk, (Moralite Eksikliği): Bu çocukların zekâ oranı % 40-70'tir. Bunların zeka yönünden geri kalmış çocuklara ait okullarda geliştirilmeleri gerekir. Bu okullar, çocuklara kendi başlarına davranabilme yeteneğini, belli bir derecede okuma, yazma ve sosyal uyum olanakları kazandırmayı amaç edinmiştir. Bu çocuklar, ilerde gözetim altında çalışabilirler.
İdio Çocuk: Bu çocukların zeka gelişmesi çok bozuktur. Zekâ oranı % 40'ın altındadır. Bunlar, bakıma muhtaçtır ve ancak tek tek birkaç sözcükle anlaşabilecek kadar eğitilebilirler. Okula başlamaları mümkün değildir.
Sıklık Derecesi:
Nüfusun %3-4'ü geri zekâlı çocukların, % 0,5'i imbesil ve %0,25'i de idio' dur.
Tedavi:
Ana-babanın özellikle zeka gelişimi aksamış çocukla sakin, sevgi ve sabırla uğraşması çok önemlidir. Bu çocukların çoğunluğu 'duyu' ile öğrenir. Anne-babanın sevgi ve sabırla çocuğa gerekli bilgileri tekrar tekrar vermek yükümlülüğünü kavramaları, çocuğun yeteneklerini geliştirebilir. Buna karşılık, sabırsızlık ve çocuktan çok fazla şeyler istemek, onun öğrenme yeteneklerini daha çok sınırlandıracaktır.